Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, rác thải sinh hoạt đang trở thành một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất ở các thành phố lớn. Tại thành phố Vũng Tàu, với hơn 500 tấn rác thải sinh hoạt phát sinh mỗi ngày, bài toán về thu gom, xử lý hiệu quả đã và đang trở nên bức thiết hơn bao giờ hết. Trong ngưỡng đầy thách thức đó, việc triển khai phân loại rác tại nguồn được xem là giải pháp then chốt, giúp giảm tải áp lực cho các khu xử lý và tăng hiệu quả tái chế, tiết kiệm tài nguyên.

Tác động của rác thải đô thị đến môi trường và đời sống

Rác thải không được phân loại đúng cách sẽ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng. Rác hữu cơ và rác tái chế bị lẫn lộn với rác nguy hại không chỉ gây ô nhiễm đất, nước ngầm và không khí mà còn làm tăng chi phí xử lý tổng hợp, giảm hiệu quả tái chế và gây lãng phí tài nguyên. Nguy cơ phát sinh dịch bệnh, ô nhiễm mùi và làm mất mỹ quan đô thị là những hệ quả trực tiếp tác động đến chất lượng sống người dân.

Mặt khác, nếu được phân loại từ đầu nguồn, rác hữu cơ có thể tái sử dụng làm phân bón, rác tái chế được đưa vào quy trình xử lý chuyên biệt, góp phần hình thành nền kinh tế tuần hoàn – xu hướng phát triển bền vững đang được nhiều quốc gia theo đuổi.

Tiên phong trong thí điểm và lan tỏa mô hình

Từ năm 2021, Thành phố đã triển khai thí điểm mô hình phân loại rác tại nguồn tại 7 phường trung tâm. Quá trình thí điểm gặt hái nhiều kết quả tích cực: khối lượng rác hữu cơ được tách riêng chiếm 30–40%, rác tái chế như nhựa, kim loại, giấy cũng được gom lại theo tuyến.

Đến năm 2023, mô hình được nhân rộng ra 14 phường, xã; đến năm 2024 đã triển khai tại 100% địa bàn. Nhờ sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền và sự đồng thuận của người dân, tỷ lệ phân loại rác đạt gần 40% vào cuối năm 2024, đặt bước đệm vững chắc cho mục tiêu trên 50% trong năm 2025.

Nhiều trường học trên địa bàn thành phố đã trở thành điểm sáng trong công tác phân loại rác

Đặc biệt, nhiều trường học trên địa bàn thành phố đã trở thành điểm sáng trong công tác phân loại rác. Trường Tiểu học Long Sơn 2 và Trường THCS Trần Phú là những ví dụ điển hình. Tại đây, học sinh được hướng dẫn phân loại rác ngay từ bậc tiểu học, hình thành ý thức bảo vệ môi trường từ sớm. Rác tái chế được thu gom, bán gây quỹ học bổng cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn – một mô hình vừa giáo dục ý thức vừa mang tính nhân văn sâu sắc.

Mô hình hiệu quả từ khu dân cư đến cộng đồng

Không chỉ trong trường học, tại nhiều khu dân cư, mô hình phân loại rác cũng phát huy hiệu quả. Chính quyền địa phương đã hỗ trợ thùng rác phân loại, bố trí lồng sắt thu gom rác tái chế tại các tuyến phố. Số tiền từ việc bán rác được dùng để tổ chức các hoạt động xã hội như chăm lo hộ nghèo, khuyến học, xây dựng khu phố xanh – sạch.

Những cách làm sáng tạo như chương trình "Rác thành quà", "Tặng nhà phân loại", hay các phong trào thi đua "Khu phố văn minh môi trường" đã và đang tạo hiệu ứng lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng. Đây chính là những hạt nhân giúp thay đổi nhận thức và thói quen của người dân – từ thụ động tiếp nhận sang chủ động hành động.

Hướng đến nền kinh tế tuần hoàn và đô thị bền vững

Hướng đến mục tiêu bền vững, Thành phố không chỉ dừng lại ở phân loại mà còn đẩy mạnh công tác tái chế và xử lý rác. Thành phố đang khuyến khích mô hình tái chế rác tại cộng đồng, các cửa hàng không rác thải như Limart – Zero Waste Vũng Tàu ra đời nhằm lan tỏa lối sống xanh, giảm thiểu sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần.

Về phía quản lý, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đang kêu gọi đầu tư nhà máy xử lý rác thải sinh hoạt bằng công nghệ đốt – phát điện, tạo bước đột phá trong việc xử lý rác hiện đại, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường và tạo ra nguồn năng lượng tái tạo.

Thách thức và giải pháp

Dù đã có chuyển biến rõ rệt, nhưng công tác phân loại rác tại nguồn vẫn đối mặt với nhiều khó khăn: cơ sở hạ tầng thu gom chưa đồng bộ giữa các khu vực; một bộ phận người dân còn nhầm lẫn cách phân loại; các doanh nghiệp vận chuyển chưa đầu tư phương tiện chuyên dùng.

Để khắc phục, Thành phố đang tăng cường tư vấn, hướng dẫn cho hộ gia đình qua tài liệu, video, app điện thoại; yêu cầu doanh nghiệp thu gom cải tiến quy trình và công nghệ phân loại; ban hành chế tài xử phạt nếu vi phạm quy định. Thành phố cũng thúc đẩy các hoạt động hướng ứng như: "Tặng nhà phân loại", "Khu phố xanh", "Rác thành quà", để biến phân loại rác từ hành vi có tính pháp lý thành thói quen tích cực trong đời sống hằng ngày.

Phân loại rác tại nguồn không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là chiến lược dài hạn gắn với tầm nhìn về một đô thị biển sáng – xanh – sạch – đẹp. Để tiếp tục tiến xa hơn, Thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ người dân thực hiện phân loại rác đạt trên 80%, rác hữu cơ được xử lý tái sử dụng và chọn lọc từ đầu nguồn.

Với mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ người dân thực hiện phân loại rác đạt trên 80%, Vũng Tàu đang từng bước hiện thực hóa tầm nhìn về một đô thị xanh - sạch - đẹp. Sự chung tay của mỗi gia đình, sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền và sự hưởng ứng tích cực của các doanh nghiệp là chìa khóa để Vũng Tàu thực sự trở thành một đô thị biển bền vững, đáng sống.

Bài, ảnh: Trần Linh, BBT